Bedensel engelli bireylerin hayatını kolaylaştıran teknolojiler

Ana sayfa / Rehber

Dünya Sağlık Örgütü (WHO) verilerine göre, dünyada 1 milyardan fazla engelli birey yaşıyor. Bu da toplam nüfusun yüzde 15’lik kısmına tekabül ediyor. WHO’nun raporu ayrıca, sağlık hizmetleri söz konusu olduğunda engelli kişilerin her zaman kalitesiz veya yetersiz imkanlara sahip olduğunu ortaya koyuyor. Bunun gerekçeleri arasında hizmetlerin sınırlı kullanılabilirliği, fiziksel engeller (sağlık merkezlerindeki erişilebilirlik sorunu), sağlık çalışanlarının yeterli seviyede eğitilmemesi gibi etmenler var.

Gerçek şu ki, engelli bireylerin tek sorunu sağlık değil. Elbette bu da toplumun kanayan yaralarından bir tanesi ve mutlaka çözüme kavuşmalı. Ancak daha ötesinde; eğitimden iş hayatına, eğlenceye, toplumsal herhangi bir aktiviteye ve daha akla hayale gelmeyecek çoğu alana kadar yığınla problem var. Özellikle 2000 öncesinde bahse konu problemler yaşam kalitesini daha fazla etkilemekteydi. Günümüzde ise teknoloji sayesinde sorunların etkisi nispeten daha az.

Engelli bireylerin hayatını kolaylaştıran önemli teknolojilerden birkaçını derledik.

‘Engelli bireyin hayatını kolaylaştırmak’ ne demek?

Konuyu bağlamına oturtmak adına, engelli bireylerin hayatını kolaylaştırmanın ne anlama geldiğinden birazcık bahsedelim. Herhangi bir teknoloji, araç, gereç, söz konusu kişinin yapmak istediği bir şeyi yardım almaksızın tek başına halledebilmesini sağlıyorsa, hayatını kolaylaştırıyor demektir. Ölçümüz bu: Desteğe ihtiyaç duymadan, yardım almadan kafasında olan aktiviteyi/işlemi yapabilmeli.

Tabii buradan yardımlaşmanın kötü bir şey olduğunu iddia ettiğimiz anlamı çıkmasın. İnsanların gerektiğinde birbirlerine yardımda bulunmaları kesinlikle çok iyi bir şey. Ama bahsettiğimiz gibi: sadece gerektiğinde. Yolda giderken rampası olmayan bir mekana girmek isteyen engelli bireye destek olmak güzel. Peki o kişi, yardımın mümkün olmadığı durumlarda ne yapacak? Örneğin gece acıktı ve evinde yiyecek yok. Yemek bulmak için dışarı çıkmak isteyecek veya sipariş edecek. İşte hedefine ulaşmasında payı olan her bir araç, hayatını kolaylaştırıyor demektir.

Dolayısıyla, aslında yazımızda engelli bireylerin tek başına yaşayabilmelerini sağlayan birkaç teknolojiden bahsettiğimizi söyleyebiliriz.

Elektrikli tekerlekli sandalye

Tekerlekli sandalyeler, herhangi bir sebepten dolayı ellerini, ayaklarını kullanamayan, yürümeye elverişli olmayan kimseler tarafından kullanılmaktadır. Kişinin oturacağı bir koltuk, ikisi arkada ve diğerleri de önde olan toplamda dört tekerden oluşur. Bunun yanı sıra ayaktaki istemsiz kasılmaları engelleyerek olası bir denge kaybını önlemek için de ayak dayanağına sahiptir.

Tekerlekli sandalyelerde çözüme kavuşturulması gereken önemli bir sorun var; hepsi olmasa da bazıları neredeyse büyük oranda demir/metal malzeme kullanılarak üretiliyor, bu da sandalyeye ekstra ağırlık olarak geri dönüyor. Zaten ellerini kullanmakta güçlük çeken bir kullanıcı, ağır bir sandalyeyi nasıl iterek hareket ettirsin? Birinden yardım almaksızın hayatını idame ettirmesi bu şekilde mümkün değil. En basitinden tek başına dışarıya çıkmak, dolaşmak istediğinde dahi imkanı kısıtlanmış olacak.

Bu noktada elektrikli tekerlekli sandalyeler, kelimenin tam anlamıyla büyük bir nimet niteliği taşıyor. Manuel tekerlekli sandalyeyi hareket ettirmek için insan gücüne ihtiyaç varken; elektrikli olanlar, bünyesinde barındırdığı akü sayesinde bu zorunluluğu ortadan kaldırıyor. Elektrikli sandalyelerin sağ veya sol tarafına yerleştirilen kumandada joystick yer alıyor. Bu joystick, cihazın ileri/geri/sağ/sol hareketlerinin yapılmasını sağlıyor. Hatta kumandasında korna, ışık vb. özellikleri aktifleştirmek için düğmeler de bulunuyor.

Bazı sandalyelerin kumandalarının hemen alt kısmında USB girişi yer alıyor. Kullanıcı yolculuk yaparken telefonunun bataryası bittiğinde USB girişine takarak akü vasıtasıyla şarj edebiliyor.

Tabii ki elektrikli tekerlekli sandalyelerin de dezavantajı mevcut; her şeyden önce çok pahalı olmaları nedeniyle erişilebilirlik oranı düşük. Bu konuda yardım sağlayan dernekler olsa da, sesini duyuramayanlar için hiçbir şey ifade etmiyor. Bir diğer eksi yanı ise şarjla çalışması. Elektrikli sandalyenin şarjının olmaması, tabiri caizse hayatın durmasından farksızdır. Özellikle kullanıcı yolda giderken aniden bu durumu yaşarsa…

Bütün bunlar bir yana, kişinin özgürce dolaşabilmesi, istediği yere “tek başına ve yardıma ihtiyaç duymadan” gidebilmesi bakımından elektrikli tekerlekli sandalyelerin önemi tartışmaya açık değil.

Merdiven çıkabilen tekerlekli sandalye: Scewo

Elektrikli veya manuel, tekerlekli sandalyeler bir şekilde bedensel engelli bireylerin hayatını kolaylaştırıyor. Ama istemsizce yaşanan zorluklar ne yazık ki kolaylıklardan daha fazla. Özellikle toplum farkındalığı çok düşük olan ülkelerde görüyoruz ki, kanunlara rağmen yaşam alanları hiç erişilebilir değil.

Buna rampaların azınlıkta olmasını örnek verebiliriz. Rampa, tekerlekli sandalye kullanıcıları için olmazsa olmaz düzeyinde önemlidir. Bir kafeye girmek istediğinizi ama merdivenleri olmadığını hayal edebilir miydiniz? Her yerde merdiven elbette var, ama rampa için aynı durum söz konusu değil.

İsviçre merkezli tıp teknolojileri üreticisi Scewo’nun ürettiği elektrikli tekerlekli sandalye fark yaratıyor. Zira bu araç, merdiven çıkabilme yeteneğine sahip. Scewo’nun alt kısmında, palet formunda tasarlanmış iki yardımcı tekerlek yer alıyor. Kumandasındaki tuş yardımıyla açılan paletler, merdivene tutunarak sandalyenin devrilmemesini sağlıyorken bir yandan rampa gereksinimini de ortadan kaldırıyor. Adeta tıpış tıpış basamakları tırmanabiliyor.

Portatif rampa

Elektrikli tekerlekli sandalyelerden bahsettik, kişinin özgürce yaşayabilmesine sağladığı katkıya değindik. Fakat elektrikli veya manuel sandalyeler maalesef tek başına yeterli değil. Kişinin gittiği mekana, mağazaya, yeni taşındığı evine çıkabilmesi de gerekiyor ki yaşamı aksamasın. Merdivenlerden çıkabilen elektrikli tekerlekli sandalyeler mevcut ancak sayıları yok denecek kadar az, henüz erişilebilir olduğundan bahsedemeyiz. Bu noktada rampa adı verilen, tekerlekli sandalyelerin yüksekleri aşması için tasarlanmış eğimli platformlar hayatımıza giriyor.

Rampa yapımında da dikkat edilmesi gereken çok hayati kurallar var. Örneğin bir rampa gerçekten kolaylık sağlamak için yapılacaksa, eğim açısı olabildiğince düşük olmalı. Çünkü tekerlekli sandalyeler ne kadar çok yükseğe maruz kalırsa, arkaya doğru meyillenir ve kullanıcıyı tepe taklak düşme tehlikesiyle baş başa bırakır. Rampanın dik olmaması bu anlamda çok önemlidir. Ne yazık ki bu kurallara riayet edenlerin sayısı çok az. Büyük işletmelerin bile sırf belediyeden onay alabilmek için göstermelik bir taş koyup adına “rampa” dediklerine şahit oluyoruz.

İşte portatif rampalar burada devreye giriyor. Basamak, eşik ve merdivenli alanlara erişimi sağlamak amacıyla üretilen taşınabilir rampalar, kolay kullanımı sayesinde hızlıca kurulabiliyor. Hafif malzemeden yapılması nedeniyle çok az yer kaplıyor, kişi istediği yere rahatlıkla götürebiliyor. Binada yerleşik olarak rampa bulunmaması halinde, portatif rampalar gerçekten büyük kolaylık sağlıyor.

Protez kol/bacak

İlgili uzvu olmaması nedeniyle tekerlekli sandalyeleri hiç kullanamayan insanların hayatını kolaylaştıran protez; kol, diş, bacak ve daha birçok farklı alanda kullanılıyor. Örnek vermek gerekirse protez bacak kişinin bacağının diz altı, diz seviyesi veya diz üstünden takılarak, uzuv eksikliğini gidermeyi amaçlıyor. Tabii ki bir koltuk değneği veya tekerlekli sandalyeyle kıyasladığımızda, protez bacağın/kolun daha uzun bir işlem süreci olduğunu görüyoruz.

Protez bacak seçiminde kişinin fiziksel ve psikolojik durumu, yaşı vb. etmenlere dikkat ediliyor. İncelemeler tamamlandıktan sonra protez teknikeri ve diğer uzmanlar tarafından gerekli ölçüler alınarak üretim aşamasına geçiliyor. Herhangi bir nedenden dolayı ampütasyon gören kişinin yeniden sosyal yaşama dönmesi, eğitimine devam etmesi, en azından hayattan tamamıyla kopmamasına “fiziksel olarak yardımcı olan” protez bacak, tıp teknolojisinin en büyük katkılarından biri.