Erişimin engellenmesi kararı alınan veya bunun uygulandığı bir siteyi muhakkak görmüşüzdür. Bazı siteler hukuka aykırılık teşkil ediyor olmaları dolayısıyla yetkili merciler tarafından kısıtlanır. Bu kısıtlama erişim engelleme olarak karşımıza çıkar. Erişimin engellenmesi bu anlamda çoğunlukla erişimin engellenmesi dilekçesi başvurusu sonucu verilen hukuki bir karardır. Çoğu zaman adli mercilerce alınan bir karardan bahsediyoruz.
Bir internet sayfasına yahut bir web sitenin tamamına erişimin engellenmesi ile ilgili kurallar 5651 sayılı “İnternet Ortamında Yapılan Yayınların Düzenlenmesi ve Bu Yayınlar Yoluyla İşlenen Suçlarla Mücadele Edilmesi Hakkında Kanun” ve buna ilişkin diğer mevzuat hükümlerinde yer almıştır. Uygulamada genellikle 5651 sayılı kanunun geniş yorumlandığını görüyoruz. Biz de yazımızda erişimin engellenmesinin hukuki boyutunu kanun ve uygulamayı beraber göz önünde bulundurarak açıklayacağız.
Erişimin engellenmesi kararı nedir?
İnternette yer alan bir içeriğin adli veya idari mercilerce kaldırılması mümkün değildir. Bunu ancak internet ortamına o içeriği koyan kişi yani içerik sağlayıcı gerçekleştirebilir. İşte internette yer alan bir içeriğin aşağıda bahsedeceğimiz hukuka aykırılıkları içermesi durumunda adli veya idari mercilerin yapabileceği tek şey Türkiye sınırları içerisinde o web siteye veya sayfaya kullanıcıların erişimini engellemektir.
Bu şekilde Türk erişim sağlayıcılardan (Turkcell, Türk Telekom, Kablonet, Vodafone vb.) internet hizmeti alan kişilerin o içeriğin bulunduğu sayfaya erişimi engellenir.
Yazımızda erişimin engellenmesinin hukuki boyutunu açıklarken; erişim engelinin hangi durumlarda söz konusu olacağına ve bu kararı hangi mercilerin vereceğine değineceğiz. Ayrıca internette yer alan içeriklerden ötürü kimlerin hukuki ve cezai sorumluluğunun olduğunu açıklayacağız. Bununla birlikte haksız olarak verilmiş erişim engelini kaldırma meselesini izah edeceğiz. Konunun önemine binaen yazımızın dikkatlice okunmasını tavsiye ediyoruz.
Erişimin engellenmesi kararının hukuki niteliği nedir?
Belirtmemiz gerekir ki adli merciler tarafından verilen erişim engelleme kararının hukuki niteliği ceza hukuku anlamında koruma tedbiridir. İdari merciler tarafından verilen erişim engelinin hukuki niteliği ise idari tedbirdir.
Koruma tedbirleri bir suçla ilgili soruşturma ve kovuşturma aşamasında sulh ceza hakimi veya ceza mahkemesi tarafından alınan sınırlayıcı kararlardır. Aşağıda erişim engelleme kararının hangi durumlarda verileceğine değineceğiz. İşte orada görülecek ki çoğu durumda erişimin engelleme dilekçesi ile başvuru sonucu erişim engelleme kararı sulh ceza hakimi veya ceza mahkemesi tarafından verilmektedir. İşte bu karar bir koruma tedbiri olarak verilmektedir.
Ayrıca bazı acil hallerde savcı tarafından erişim engelleme kararı verilir. Bu durumda da bu kararın hakim tarafından sonradan onaylanması gerekir. Bu nedenle savcının aldığı erişim engelleme kararı da hukuken koruma tedbiridir.
Aşağıda Cumhurbaşkanlığı veya Bakanlık gibi idari merciler tarafından alınacak olan erişim engelleme kararından bahsedeceğiz. İşte bunlar da birer idari tedbir olsa da bütün erişim engelleme kararları icra edildikten sonra hakim onayına sunulmak zorundadır.
Erişimin engellenmesinin hukuki niteliğine ve bu süreçte yetkili mercilerin muhatap alacağı kişilerin hukuki niteliğinden bahsettik. Şimdi de erişimin engellenmesi kararı hangi ihlaller karşılığında söz konusu olabilir sorusunu cevaplayacağız.
Erişim engelleme kararı hangi durumlarda verilebilir?
Erişimin engellenmesi farklı farklı durumlara bağlı olarak verilebilir. Ancak bu haller sınırlı olarak kanunda sayılmıştır. Yani her durumda erişim engelleme kararı verilecek diye bir kural söz konusu değildir. Erişim engellenmesi kararı için başvururken mutlaka erişimin engellenmesi dilekçesi içerisinde bunlara dayanmak gerekecektir. Erişimin engellenmesi kararı verilebilecek halleri şu şekilde sıralamamız mümkündür:
- Kişilik Haklarının İhlali Durumunda (madde 9) → İnternette bulunan bir içerik, gerçek bir kişinin yahut tüzel bir kişinin kişilik hakkını ihlal ediyorsa bu kişilerin elinde iki imkan mevcuttur. Bunlardan birincisi içerik sağlayıcısına veya yer sağlayıcısına başvurarak içeriğin yayından kaldırılmasını talep etmektir. Bu talebi yerine getirilmediği takdirde hukuki süreç başlatacağından bahisle bir ihtarname gönderebilir. İkinci imkan ise hiç içerik sahibine veya yer sağlayıcıya başvurmadan direkt olarak sulh ceza hakimine başvurarak erişimin engellenmesini talep etmektir.
- Özel Hayatın Gizliliğini İhlal Durumunda (madde 9/A) → İnternette yer alan bir içerik özel hayatın gizliliğini ihlal ediyorsa burada çok acil olarak kaldırılması gereken bir içerik söz konusudur. Erişim engeli de aynı hızda gerçekleştirilmelidir. Bu durumda başvurulacak mercii direkt olarak Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu Başkanlığıdır.
- Madde 8’de Sayılan Suçların Söz Konusu Olduğu Durumlarda → 5651 sayılı Kanun madde 8 düzenlemesinde bazı suçlar sayılmıştır. Bu suçlar ile ilgili bir web sayfasına veya web sitesinin tamamına erişimin engellenmesi mümkündür. Bu erişim engeli kararı yukarıda da belirttiğimiz üzere bir suç soruşturması veya kovuşturması kapsamında alınan koruma tedbiri niteliğinde bir karardır. Bu suçları şu şekilde sıralamamız mümkündür: İntihara yönlendirme, çocuğun cinsel istismarı, uyuşturucu ve uyarıcı madde kullanımını kolaylaştırma, sağlık için tehlikeli madde temini, müstehcenlik, fuhuş, kumar oynanması için yer ve imkan sağlama, Atatürk aleyhine işlenen suçlar.
- Madde 8/A’da Sayılan Hukuki Değerlerin İhlali Durumunda → Burada da bir takım suçlar ve hukuki değerler söz konusudur ancak daha üst değerlerin koruması söz konusu olduğu için daha farklı ve daha kolay bir erişim engelleme prosedürürü söz konusudur. Bu durumda erişim engelleme sürecinin nasıl işlediğine aşağıda değineceğiz. Ancak bu hallerin neler olduğunu söylemek gerekirse, bunlar yaşam hakkı, kişilerin can ve mal varlığı güvenliği, milli güvenlik, kamu düzeni, genel sağlık ve suç işlenmesinin önlenmesi gibi değerlerin korunması adına izlenmesi gereken erişim engeli halleridir.
- Telif Hakkını İhlal Edilen Web Sayfasına Erişimin Engellenmesi → Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu kapsamında bir eser söz konusu olduğu zaman bunun ihlal edilmesi ciddi yaptırımlar doğurur. Buna göre internette yer alan bir içerik, herhangi bir kişinin eserini ihlal ediyorsa bu durumda erişimin engellenmesine benzer bir durum söz konusu olur. Böyle bir durumda istenecek hukuki talep erişimin engellenmesi kararı değil ‘servis hizmetini durdurma’ olacaktır. Telif hakkının bu şekilde ihlal edilmesi, büyük tazminat davalarının açılmasına da neden olabilir.
İnternette yer alan bir sayfaya yahut sitenin tamamına erişimin engellenmesini haklı kılan gerekçeler bu saydıklarımızdan ibarettir. Böyle bir durumda aşağıda bahsedeceğimiz prosedür izlenir ve erişim engelleme kararı alınarak icrası sağlanır. Bu süreçte özellikle erişimin engellenmesi dilekçesi içeriği çok önem arz ettiğinden tecrübeli bir bilişim avukatının hukuki desteğini almak kadar konu hakkında bilgi sahibi olmak da önemlidir. Dolayısıyla bahsedeceğimiz prosedürün iyi anlaşılması için dikkatlice okunması gerekir.
Erişim engelleme kararını kim verir ve kararı kim icra eder? Erişimin engellenmesi dilekçesi dayanağı maddeler
Erişimin engellenmesi prosedürü büyük önem taşır. Bu süreçte yapılan hukuka aykırılıklar telafisi güç zararlar doğurabilir. Bu süreçte hukuki yardım almak ne kadar önemliyse prosedürün işleyişi hakkında bilgi sahibi olmak da önemlidir. Bir web sitesine erişimin engellenmesi kararını kim verir ve bu kararı kim icra eder sorusunu şu şekilde cevaplandırmamız mümkündür:
Kişilik hakkının ihlali ile ilgili başvuru: Kişilik hakkının ihlali durumunda erişim engeli kararı için erişimin engellenmesi dilekçesi ile sulh ceza hakimine başvurulur. Hakim, internette yer alan içeriğin kişilik hakkını ihlal ettiği kanısına varırsa ilgili sayfaya erişimin engellenmesi kararı verir. Zorunlu olmadığı sürece sitenin tamamına erişimin engellenmesi uygulanmaz. Yalnizca ilgili içeriğin olduğu web sayfasına erişim engellenir. Ancak eğer somut olayın hal ve şartları sitenin tamamına erişimin engellenmesini gerektiriyorsa karar sitenin tamamını kapsayacak şekilde verilir. Sulh ceza hakimi 24 saat içerisinde verdiği erişim engelleme kararını doğrudan Erişim Sağlayıcıları Birliğine gönderir ve bu karar birlik tarafından 4 saat içerisinde icra edilir.
Özel hayatın gizliliğini ihlal ile ilgili başvuru: Özel hayatın gizliliğini ihlal eden içerikle ilgili olarak kişiler doğrudan erişimin engellenmesi dilekçesi ile Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu’na başvuruda bulunur. Bu başvuruda, ihale ilişkin ayrıntılı açıklamalar ve kanunda aranan bir takım şekli unsurlar yer almak durumundadır. Aksi halde başvuru reddedilir. Kurum başkanı kendisine gelen bu talep üzerine erişim engelinin icrası için kararını Erişim Sağlayıcıları Birliğine iletir. Bunun üzerine en geç 4 saat içerisinde ilgili içeriğe erişim engellenir. Bunun üzerine erişimin engellenmesi için talepte bulunan kişiler bu taleplerini onaylatmak üzere 24 saat içerisinde sulh ceza hakimine sunmak zorundadır. Sulh ceza hakimi 48 saatlik süre içerisinde bunu onaylar veya reddeder. Reddetmesinin sonuçlarına aşağıda değindik.
Suç soruşturması kapsamında: Yukarıda 5651 sayılı kanun madde 8 düzenlemesinde sayılan bazı suçlardan bahsettik. İşte bu suçlar söz konusu olduğunda soruşturma aşamasında erişim engelleme kararı alınacaksa bu kararı sulh ceza hakimi, yargılama aşamasında bu karar alınacaksa ceza mahkemesi alır. Ancak soruşturma aşamasında öyle ihlaller söz konusu olabilir ki gecikmesi oldukça sakıncalı bir durumdur. İşte böyle bir durumda Cumhuriyet savcısı sulh ceza hakiminden karar almaksızın kendisi erişim engelleme kararı verebilir. Böyle bir durumda Cumhuriyet savcısı erişim engelini takip eden 24 saat içerisinde kararını onaylaması için Sulh Ceza Hakimine sunar. Hakimde bu kararı 24 saat içerisinde onaylamaz ise aşağıda ayrıntılarına değineceğimiz üzere erişim engeli kaldırılır. Kararı ister savcı ister hakim isterse mahkeme vermiş olsun icra edilmesi için Bilgi Teknolojileri İletişim Kurumuna gönderilir. Kurum da bu kararın icrası talimatını Erişim Sağlayıcıları Birliğine gönderir.
5651 sayılı kanun 8/A maddesi kapsamında: Yukarıda kamu düzenini ilgilendiren bir takım hakların ihlali durumunda verilecek olan erişim engelleme kararından bahsettik. İşte böyle durumlarda gerek erişimin engellenmesi dilekçesi ile gerek resen sulh ceza hakimi veya ceza mahkemesi karar verebilirken ayrıca Cumhurbaşkanlığı veya ilgili Bakanlık da karar erişim engelleme kararı verebilir. Cumhurbaşkanlığı veya Bakanlığın bu konuda karar verebilmesi için gecikmesinde sakınca bulunan bir hal söz konusu olmalıdır. Cumhurbaşkanlığı veya Bakanlık, durumu Bilgi Teknolojileri İletişim Kurumu Başkanlığına bildirir. Böyle bir durumda bizzat kurum başkanı tarafından erişim engelleme kararı alınarak bu durum Erişim Sağlayıcıları Birliğine, içerik sağlayıcıya ve yer sağlayıcıya bildirilerek gereğinin yapılması bildirilir. Burada da kararın erişimin engellenmesi dilekçesi ile sulh ceza hakimine 24 saat içerisinde sunulması ve hakim tarafından 48 saat içerisinde onaylatılması gerekir. Aksi halde erişim engelleme kararı hükümsüz olur.
Erişimin engellenmesi dilekçesi içeriğine dayanak maddeler ve prosedürü genel olarak burada anlattığımız şekildedir.
Erişim engelini kaldırma
Erişimin engellenmesi kararı her zaman hukuka uygun olarak verilmeyebiliyor. Bu hukuka aykırılık kimi durumda erişim engeli nedenlerinin yetersiz olmasından kaynaklanırken kimi durumda erişim engeli kararının usulsüz olarak verilmesinden kaynaklanır. Hukuken erişim engelini kaldırma nedenleri ve sürecini şu şekilde açıklayabiliriz.
– Yukarıda birtakım suç soruşturması ve kovuşturması sürecinde verilen erişim engelleme kararından bahsettik. İşte bu süreçte savcının kovuşturmaya yer olmadığına dair kararı yahut mahkemenin beraat kararı ile erişim engelini kaldırma yapılabilir.
– Sulh ceza hakimi veya mahkemenin erişim engelleme kararına karşı işletilen ‘itiraz’ kanun yolunun olumlu sonuçlanması durumunda gene erişim engelini kaldırma yapılabilir.
– Gecikmesinde sakınca bulunan hallerde savcı, Cumhurbaşkanlığı veya ilgili Bakanlık tarafından alınan erişim engelleme kararı belirli süreler içerisinde sulh ceza hakimi tarafından onaylanmak durumundadır. Bu süreler içerisine onaylanmayan erişim engeli hükümsüz hale gelir ve erişim engelini kaldırma işlemi yapılır.
– Hukuka aykırı içeriğin bulunduğu siteden veya sayfadan o içeriğin kaldırılması ile erişimin engellenmesi kararı sona erer. Böyle bir durumda erişim engelini kaldırma yapılmalıdır.
Erişim engelini kaldırma işlemi tüm bu durumlarda kaldırılmalıdır. Bu işlemler aslında resen gerçekleştirilir. Yani yetkili ve görevli merciler bunu talep olmadan kendiliğinden yapmalıdır. Ancak uygulamada, erişim engelini kaldırma durumu gerektiği halde bu işlemlerin yetkili mercii tarafından gerçekleştirilemediği, ihmal edildiği görülmektedir. Bu nedenle ilgili sürecin kişiler tarafından takibi yapılmalıdır. Bu işlemlerin takibi için tecrübeli bir bilişim avukatının hukuki yardımına başvurmak önemlidir.
Erişimin engellenmesinin hukuki sürecinde dikkat edilmesi gereken hususlar
Erişim engellenmesi kararı, hukuken oldukça karmaşık ve farklılık gösteren bir süreçtir. Bu kararın alınmasında ve kaldırılmasında yargı mercilerinin farklı kararlara imza attığı karşılaştığımız bir durumdur. Sürekli değişen mevzuatı da göz önünde bulundurduğumuz zaman bu alanda hukuki sürece müdahil olan kişilerin özellikle erişimin engellemesi dilekçesi konusunda hukuk desteği alma ihtiyacı daha da önemli olmaktadır. Bu süreçte hatalı yahut ihmali işlemler yapıldığı zaman gereksiz zamansal ve parasal kayıp doğabilir. Bazı durumlarda haklı iken haksız duruma düşülebilir.
Erişimin engellenmesi kararı ve erişimin engellenmesi kararını kaldırma ile ilgili süreçte en önemli meselelerden birisi, re’sen takip edilecek olan hususları kendi haline bırakmamaktır. Ayrıca unutulmamalıdır ki Türk hukuk sistemi içinde 5651 sayılı kanun hep geniş yorumlanmakta ve bazı durumda zorlama yorumlar ile mağduriyet ortaya çıkmaktadır.
Tüm bunlara binaen sürecin olağan işleyişi hakkında bilgi sahibi olunmalı ve tecrübeli bir bilişim avukatından hukuki temsil talep edilmelidir.
Av. Mustafa Mıhcı
{{user}} {{datetime}}
{{text}}