Hangi Yuva Ne İşe Yarar?

Bilgisayarımızda ve çevre birimlerde birçok farklı bağlantı şekli mevcuttur. Gerek bilgisayarın temel ihtiyaçları gerekse de kullanıcıların sonradan ekleyeceği bileşenler, birçok farklı bağlantı biçimleriyle uğraşmamıza neden olur. Peki büyün bu bağlantı arabirimleri ne işe yarar, nerede kullanılır? Hepsini teker teker anlatıyoruz. Önce anakartlardan başlayacağız, ardından çevre birimleri ve ses ile görüntü çıkışları diye devam edeceğiz. 

{pagebreak::PS2}
PS2 – Klavye ve Fare Bağlantıları

Hâlâ modası geçmeyen bir bağlantı arayüzü olan PS/2, IBM tarafından sunulmuştur ve 22 yıldır kullanımda. USB ile kullanımı azalan bu bağlantı arayüzü, kalvye ve fare için aynı biçimde falan farklı renktedir. Mor renk klavye, yeşil renk ise fare için kullanılır. Bilgisayar çalışmaya başladıktan zsonra boş yuvaya takacağınız bileşenler sistem tarafından tanınmamaktadır.  Önemli bir ayrıntı olarak bu bağlantıların bilgisayar çalışırken sökülüp takılması, anakart üzerindeki bazı bileşenlerin hasar görmesine sebep olabilir.

{pagebreak::USB}
USB – Evrensel Bağlantı

USB bağlantı türleri: Soldan sağa; AGOX, Mini-B, B türü, dişi A türü, A türü

USB günümüzde birçok bileşen için kullanılmaktadır. Klavye, fare, flash diskler, harici depolama çözümleri, ses kartları, TV kartları… Teknik olarak, saniyede 30 MB/s civarındaki veri akışının bilgisayarla iletişim kurmasına yeteceği her ürün USB aracılığıyla çalışabilmektedir. Düşük de olsa aygıtlara güç verebilirken sadece USB üzerinden şarj olacak şekilde tasarlanan binlerce ürün vardır. En güncel kullanılan teknoloji USB 2.0 olarak anılan ve teoride 480 MBit/s (60 MB/s) veri aktarım hızı sunan sürümüdür. Uygulamada 30-40 MB/s civarında performans verir.

{pagebreak::Analog Ses Bağlantıları}
Analog Ses Bağlantıları

Anakartlardaki tümleşik ses yongası artık kaçınılmaz bir bileşen durumunda. Bu bağlantılar artık her bir yonganın çoklu ortam konusunda kendisini geliştirmesiyle birkaç farklı biçimde çoklu bağlantı olarak kendisini gösteriyor. 3,5 mm’lik bağlantıları kullanan standart analog ses bağlantılarını duruma göre anakart arakasında 3’lü veya 6’lı olarak görebilirsiniz. 3’lü bağlantıda kullanıcılara Stereo çıkış, stereo mikrofon girişi ve bir tane daha stereo çıkış hattı sağlanıyor. Bu bağlantılar 5+1 desteği için sürücü yazılımlarıyla çıkışa çevrilebiliyor (her bir bağlantıdan 2 kanal, toplamda 6 kanal).

HD ses çözücülerinin anakartlara girmesiyle birlikte kullanıcılara 7+1 ses de sunulmaya başlandı. Bu durumda ise analog çıkışların sayısı 6’ya çıkıyor ve mikrofon ile stereo çıkış hattına dokunulmadan bu bağlantılar sağlanıyor. Temel olarak pembe mikrofon girişi, yeşil ise hoparlör veya kulaklık için stereo çıkıştır.

{pagebreak::Ethernet}
Ethernet – Kablolu Ağ Bağlantısı

Anakartınız, eğer çok eski değilse üzerinde bir Ethernet yuvasıyla gelecektir. Bu Ethernet bağlantısı yerine göre, çoğu üst seviye anakartta bir Gigabit Ethernet bağlantısı bulunur. Her ne kadar çok büyük dosyaların transferi haricinde uygulamada çok fazla etki etmese de 100 MBit/s hızındaki normal Ethernet bağlantısı, Gigabit LAN’da isminden anlaşılacağı üzere 1000 Mbit/s hızına çıkmaktadır. Saniyede 100 MB civarı veri aktarabilen teknoloji, kullanıcılara yerel ağ üzerinden dosya paylaşma ve veri yedekleme konusunda çok büyük ferahlık sağlamaktadır. Bu bağlantılar fiziksel olarak aynıdır ve takılan kablonun uç bağlantısı RJ-45 olarak anılmaktadır.

{pagebreak::Seri ve Paralel Port}
Seri ve Paralel Port

Seri Port

Güncel anakartlarda neredeyse tamamen kaybolmaya başlayan yuva şekilleridir. Zamanında paralel port yazıcı bağlamak için kullanılırken seri porttan ise far veya oyun kolu, hatta 56k modemler bağlanırdı. Şimdilerde ise bu tür bileşenler USB’den bağlanıyor.

Paralel port

{pagebreak::FireWire}
FireWire

IEEE tarafından standardın adı olarak IEEE 1394 adlandırılan veya Sony’nin ise iLink olarak andığı FireWire Apple’ın bir icadı. 14 yıllık geçmişi olan FireWire teorik olarak 400 Mbit/s hızıyla USB’den yavaş, ama uygulamada USB’den daha performanslı olduğu gözlemlenebiliyor. Teorik olarak 30 Volt ve 5 Ampere kadar güç taşıyabilen FireWire, 800 Mbit/s hızında yeni bir sürüme de sahip; ama Apple’ın Mac’leri haricinde pek fazla kullanılmıyor.

Profesyonel Görüntü

Günümüzde profesyonel ve yazı profesyonel bantlı kameralardan bilgisayara görüntü aktarmak için de FireWire kullanılıyor. Dizüstü bilgisayarlarda genellikle 4 iğneli bir yuva olarak bulunurken büyük 6 iğneli yuva ise masaüstü bilgisayarlarda kullanılıyor. FireWire 800, uyumlu dönüştürücü kablo bulunduğu sürece kendi 9 iğneli yapısını diğer bağlantı teknikleriyle uyumlu şekilde çalışabiliyor.

{pagebreak::D-Sub}
D-Sub – Analog Görüntü Bağlantısı

D-Sub veya RGB görüntü bağlantısı olarak da anılan bu teknoloji 15 iğneli şekilde görüntüyü monitörlere analog biçimde aktarır. Ülkemizde dijital bağlantılı monitörlere getirilen fazladan vergi yükü nedeniyle popülerliğini korumaktadır. Bu kablo veya bağlantı kısmı bozulduğunda genellikle ekranda bazı renkler görünmez veya bir renk baskın görünür.

{pagebreak::DVI}
DVI – Dijital Monitöre İlk Adım

LCD monitörlerde kullanılan dijital bağlantı aarayüzü DVI, kullanıcılara görüntüyü analog sinyallerle bozmadan, dijital olarak aktarıyor. Bu şekilde bilgisayardan çıkan görüntü bilgisi, hiçbir bozulmaya uğramadan bilgisayara ulaşıyor. DVI çıkışını basit bir adaptörle D-Sub’a çevirebiliyorsunuz ama tersi mümkün değil.

{pagebreak::HDMI}
HDMI – Ses ve Görüntü Bir Arada

HDMI teknolojisi, tek bir bağlantıyla monitörlere veya yüksek çözünürlüklü televizyonlara sesi ve görüntüyü bir arada aktarmanın en kolay yollarından birisidir. Her ne kadar PC kullanıcıları monitöre tümleşik hoparlörleri kullanmayı çok sevmese de televizyonlar için en iyi seçimlerden bir tanesi bu bağlantı teknolojisi. Bazı anakartlarda ve ekran kartlarında bulabileceğiniz bu çıkış, bir adaptör vasıtasıyla DVI’dan da çevrilerek kullanılabiliyor. Ayrıca HDMI’ı da benzer bir çeviriciyle DVI’a dönüştürmek mümkün.

{pagebreak::DisplayPort}
DisplayPort

HDMI’a alternatif olan bağlantı görüntü ve sesi dijital olarak tek bir kablo üzerinden aktarabiliyor. Şu sıralarda Dell ve birkaç üretici daha bu teknolojiyi destekliyor ama şu an için HDMI kadar popüler değil.
{pagebreak::Dijital Ses Çıkışı}
Dijital Ses Çıkışları – Eş Eksenli ve Optik SPDIF

Ayrı ses kartlarında veya ses konusunda gelişmiş anakartlarda bulabileceğiniz dijital ses çıkışlarından bir tanesi de SPDIF (Sony Philips Digital Interconnect Format) teknolojisidir. Burada tek bir kablo üzerinden ses çeşitli standartlara uygun biçimde kodlanarak bir dağıtıcı amfiye aktarılır. Seste kayıp yaşanmaz ve çevresel ses iyi biçimde değerlendirilir.

Bu bağlantının iki biçimi vardır: Koaksiyel olarak anılan eş eksenli kablo ve fiber optik kablo. Desteklenen bağlantıya göre bir tanesini kullanabilirsiniz.

{pagebreak::eSATA}
eSATA – SATA’nın Harici Sürümü

Sabit diskleri bilgisayara bağlamanın en hızlı yolu olan eSATA yuvası, SATA arayüzünden farksız. Bu şekilde kasanın dışındaki harici diskler de hızlı biçimde bilgisayarla iletişim kurabiliyor. Bu bağlantı teknolojisi enerji taşımadığı için harici disklerin anlayacağınız üzere, bir adaptörle kullanılması gerekiyor.

{pagebreak::SATA}
SATA – Sabit Disklerin Can Damarı

En güncel sabit disklerin ve optik sürücülerin bilgisayara bağlantı noktası olan SATA, 300 MB/s’ye kadar bağlantı hızları sunabiliyor. Ayrıca kendisine özel bir de güç bağlantısı mevcut. Teknik olarak, denetçi desteklediği sürece, bilgisayar çalışırken çıkartılıp takılabiliyor.

{pagebreak::IDE-PATA}
IDE

Eski yen bir teknoloji olsa da günümüzde anakartlarda bir tane de olsa bulunan IDE bağlantısı özellikle optik sürücüler için hala kullanılan bir arayüz. Tek bir yuvaya iki tana aygıt bağlayabiliyorsunuz (ama bunu önermiyoruz).

{pagebreak::SCSI}
SCSI

Birçok bileşeni sistem içinde birbirine bağlayabilen ama artık eskidiği için yerini yeni teknolojilere bırakmış olan bir bağlantı teknolojisidir. Birçok kişi tarafından sadece disk bağlantı protokolü olarak bilinir ama gelişmiş yapısı sebebiyle aslında birçok bilgisayar bileşeni arasında veri taşoyabilme yeteneğine sahiptir. Skazi şeklinde okunur.

{pagebreak::SAS}
SAS

Seri bağlanmış SCSI anlamına gelen SAS, SATA benzeri bağlantı şekliyle sunucularda görülebilir. Sunucular için üretilen özel sabit diskleri bağlamakta kullanılır.

{pagebreak::PCI}
PCI

Eskimesine ve alternatiflerinin çıkmasına rağmen bilgisayarlardan eksik olmayan PCI arayüzü, 32 bit haliyle son kullanıcılara sunulan anakartlarda mevcut. Bu arayüzü kullanarak birçok ek kart sisteme takılabiliyor. Bunlar arasında en popüleri ise ses kartları.

{pagebreak::PCI Express}
PCI Express

Her derde deva olan yeni nesil bağlantı teknolojisidir. Yeni anakartlarda 1 yollu bağlantılar PCI’ın yerini alması için kullanılıyor, 16 yollu olan ise ekran kartlarının bağlanması için kullanılıyor. Şu anda PCI Express 2.0 güncellemesi kullanılıyor. Arada gelişmiş RAID kartları için 4 yollu PCI Express veriyolu da bazı anakartların üzerinde görülebiliyor. Fazla yollu yuvaya (örneğin 16x) daha düşük veriyolu kullanan kartlar takılabilir.

{pagebreak::AGP}
AGP

Eskimiş ve şu anda yeni anakartlarda bulunmayan bir arayüz çeşidirir ve ekran kartlarını bağlamaya yarar. Yerini PCI Express 16x’e bırakmadan önce en hızlı sürümü AGP 8x olarak anılıyordu. Yapısı PCI’a benzer ama anakartın arka paneline olan mesafesi göz önüne alındığında daha uzaktır.

{pagebreak::Komponent Video}
Komponent Video Bağlantısı

Video bağlantıları arasında en çok kullanılanlardan birisi olan komponent (component) video aynı zamanda aslında bağlantı parçalarının biçimi olan RCA olarak da biliniyor. Bu bağlantı türünde görüntü bir kablodan taşınırken stereo ses için iki kablo daha kullanılıyor.

YPbPr sinyallerinin iletildiği RCA biçimindeki kablolar da aynı olmasına rağmen ilettikleri görüntü bilgisi tamamen farklı durumda.

{pagebreak::SCART}
SCART – Dekoderlerin Dostu

Yıllardır kullanıcıların dekoderlerle bildiği bu başlantı teknolojisi analog sinyalleri bir araya toplayıp tek bir bağlantı üzerinden gönderir. Aslında her bir bağlantı SCART içinde kendisine  özel kablolardan olduğu gibi akar.
Kompozit

Bu bağlantı standardı YUV olarak anılan analog video sinyalini sesle beraber taşır. Tek bir kablodan oluşur ve ekran kartlarındaki S-Video’yu bazen bu şekilde analog olarak aktarıcı çeviriciler kullanılır.

{pagebreak::S-Video}
S-Video

Super Video açılımına sahip olan bu bağlantı teknolojisi, kullanıcılara videoyu gelişmiş bir sinyalizasyonla tek kabloda aktarma imkanı sağlıyor. Normal şartlarda 4 iğneli olan sistem renk ve yoğunluk bilgisi olarak veriyi taşıyor. Dizüstü bilgisayarlar ve ekran kartlarında ise 7 iğneli sürümü kullanılıyor. Bu bağlantı 4 iğneli sisteme göre daha fazla şasi hattı içeriyor.

{pagebreak::CardBus PC Card}
PCMCIA/CardBus PC Card

Dizüstü bilgisayarlarda gördüğümüz klasik bağlantılardan olan ve yerini PCI Express teknolojisinin bir devamı olan ExpressCard’a bırakmaya başlayan PCMCIA (ya da CardBus PC Card), harici aygıtları sisteme bağlamanızı sağlıyor.

{pagebreak::ExpressCard}
ExpressCard

34 (İstanbul) ve 54 (Sakarya) olmak üzere iki sürümü bulunan ExpressCard teknolojisi dizüstü bilgisayarlarda harici bileşenler bağlamak için kullanabileceğiniz bir yuvadır. İki model arasındaki tek fark sunulan bant genişliği ve boyutlar. İstanbul ve Sakarya kısmı ise işin şakası. 🙂

{pagebreak::Kart Yuvaları}
Kart Yuvaları

Bilgisayarımızdaki vazgeçilmez bağlantılardan birisi olan kart okuyucuları ise genellikle dizüstü bilgisayarlarda kendilerini gösteriyor. Tak bir noktada MMC, SD ve xD Picture Card biçimlerini okuyan klart okuyucular dizüstü bilgisayarlarda görülebiliyor.

:: Bilmediğiniz bağlantıları sorun, cevaplayalım.

Bazı görseller Wikipedia’dan alınmıştır.