Şimdiye kadar tespit edilen en parlak süpernova Dünya’ya çok büyük bir değişiklik yaptı. Bu süpernova gama ışını patlaması ile Dünya atmosferinin dış katmanlarını değiştirdi. İtalya’dan bilim insanları yakın zamanda bu konuyu araştırdılar. Gezegenimizin iyonosferinin yüksek yoğunluk ve uzun süre nedeniyle nasıl etkilendiğini gösteren bir çalışma yayınladı. İşte detaylar…
Gama ışını patlamasıyla Dünya’nın iyonosferi değişti!
Uzay GRB 221009A olarak adlandırılan şaşırtıcı bir gama ışını patlamasına tanıklık etti. Bu patlamanın üzerinden bir yıldan fazla zaman geçmesine rağmen etkileri şaşırtmaya devam ediyor. İtalya’dan bilim insanları bu konuyla ilgili bir çalışma yürüttü. Yakın zamanda gezegenimizin iyonosferinin yüksek yoğunluk ve uzun süre nedeniyle nasıl etkilendiğini gösteren bir rapor paylaştılar.
İyonosfer, Dünya’nın atmosferik katmanlarından biridir. Yüksekliği 60 km’den 950 km’nin üzerine kadar uzanır. Elektrik yüklü plazma içeriyor. İyonosferin alt yarısı 350 km’ye kadar uzanıyor ve alt taraf olarak isimlendiriliyor. 350 km’nin ötesinde üst taraf adı verilen üst yarı yer alıyor.
Bilim dünyası şaşkın. Eşi benzeri görülmemiş bir gama patlaması yaşandı. Ölü yıldız olan pulsar evrene radyasyon saçıyor.
L’Aquila Üniversitesi’nde profesör olan Mirko Piersanti bu konuyla ilgili görüşlerini paylaştı. Profesöre göre, gama ışını patlaması etkileri iyonosferin alt tarafında sıklıkla gözlemleniyordu. Ancak yakın zamanda iyonosferin üst tarafında nadiren de olsa görülmeye başladı.
Mirko Piersanti: “Bunun nedeni, üst taraftaki plazma yoğunluğunun ve iletkenliğinin alt tarafa göre çok daha düşük olmasıdır. Ayrıca bu etkiyi gözlemlemek için bu katmanda yörüngede dönen, gözlem yapabilen bir uyduya ihtiyacımız var” dedi.
Böyle bir uydu artık Dünya’nın yörüngesinde 507 km yükseklikte dolaşıyor. Çin-İtalyan misyonu olan Çin Seismo Elektromanyetik Uydusu (CSES) tam da bu iş için uygun. CSES bu gama ışını patlamasının aydınlatma bölgesi altında, doğru zamanda doğru yerde bulundu. Ayrıca Piersanti, uydunun üst iyonosferdeki elektrik alanında önemli bir artış kaydeden bir cihaza sahip olduğuna dikkat çekti.
Bilim insanları GRB 221009A’yı oluşturan olaylar dizisine neden olduğu henüz çözemediler. Gama ışını kaynağı neredeyse 2 milyar ışık yılı uzaklıkta, yani Samanyolu galaksimizden oldukça uzakta bulunuyor. Ancak buna rağmen etkilerini gezegenimizde hissedebiliyoruz.
Piersanti bu olayı yorumladı. Böylesine uzak bir olay iyonosferin nispeten daha az iletken olan kısmında önemli bir rahatsızlığa neden olabiliyorsa, 100.000 ışıkyılı genişliğindeki galaksimizde meydana gelen bir olay da Dünya’nın ozon tabakasına zarar verebilir.
Ayrıca profesör Piersanti “Ozon tabakası verilerini incelemedim. Ancak bu gama ışını patlamasının ozon tabakasını bozma potansiyeli var. Aslında istatistiksel analizlerin yardımıyla GRB 221009A gibi bir gama ışını patlamasının ozon tabakasında neden olabileceği olası etkiler üzerinde çalışıyoruz. Ayrıca geçmiş gama ışını patlamaları ve ozon tabakasına ilişkin gözlemlerden oluşan bir tablo oluşturup bunların eşleşip eşleşmediğini görmeye çalışıyoruz.” dedi.
