Uzun yıllardır Türkiye’de tartışma konusu olan motor üretimi bize de en çok sorulan ve merak edilenler arasında yer alıyor. TEI gibi önemli savunma sanayii şirketleri uçak, helikopter, füze ve İHA motoru yapabiliyor.
Fakat nasıl yapıldığı, lisans altında mı yoksa özgün projelerle mi ve de hangi hava araçlarında ya da füzelerde kullanıldığı gibi konular pek bilinmiyor. Biz de Saha Expo fuarında TEI Genel Müdürü ve Yönetim Kurulu Başkanı Prof. Dr. Mahmut F. Akşit ile bu konu hakkında konuştuk. İşte TEI üretimi yerli motorlar…
TEI tarafından üretilen yerli motorlar!
Türkiye, uzun bir süredir savunma sanayii alanında kendine yetebilen, başka bir deyiş ile kritik ihtiyaçlarını karşılayabilen bir ülke olmaya çalışıyor. Aslında bu hedef 99 yıl önceki kuruluşuna, hatta çok daha öncesine dayanıyor. Fakat tarih kısmı apayrı bir konu.
Şu anda Türkiye, özel sektörün ve teknoloji transferlerinin de büyük katkıları ile birlikte hem pistonlu hem de jet motor üretimi yapabiliyor. Burada özellikle TUSAŞ’ın çatısı altındaki TEI (TUSAŞ Motor Sanayii) ön plana çıkıyor.
TEI uzun zamandır F-16’larda kullanılan General Electric’in F110 motorunun lisans anlaşması altında a’dan z’ye montaj, test ve tamir faaliyetlerini yürütüyor. Yalnızca Türkiye değil, Umman ve Suudi Arabistan gibi ülkelere de hizmet sağlayabiliyor. Hatta bu kapsamda 325’den fazla F110’a temas ettiğini, dolayısıyla bu projeden gelen büyük bir bilgi birikimine sahip olduğunu biliyoruz.
Tabii buna benzer birden fazla projesi bulunuyor. Örneğin AH-64 Apache helikopterlerinden MH-60M Black Hawk’a kadar farklı helikoptere güç veren General Electric Aviation’ın T700-GE-701D motorunu kendi konfigürasyonları ile T700-TEI-701D olarak üretebiliyor. Yani montajın bir adım ötesine giderek yedek parça üretimine kadar birçok şeyi yapabiliyor.
Fakat bunlar belirttiğimiz gibi lisans altında yapılan çalışmalar. Bunların yanı sıra halihazırda çalışan, özgün ve lisans hakları TEI’nin elinde olan 11 yerli ve milli motor projesi bulunuyor. İçlerinde en bilindik olanı ise ANKA ve Bayraktar TB2 SİHA’larında kullanılan (40+ adet, sayısı artıyor) TEI-PD170 turbo dizel havacılık motoru.
Diğerlerinden de kısaca bahsetmemiz gerekirse, TEI-TF6000, TEI-TS1400 (Gökbey helikopterinde kullanılacak Turboşaft motor), TEI-PD180ST, TEI-PD222ST (Anka-S, Akıncı, TB3 ve Aksungur’da göreceğiz), TEI-TJ300 (Orta menzilli gemisavar füze motoru), TEI-TJ90, TEI-PG50, TEI-PG50S, TEI-TP38 ve TEI-TJ35 şeklinde toplam 12 (TEI-TF6000 henüz üretim aşamasında) proje mevcut.
Bu projelerden bir kısmı hayata geçti ve şu anda sahadaki hava araçlarında ve füzelerde etkin bir şekilde kullanılıyor. Bir kısmı ise test aşamasını geçti ve kullanılacağı araca montaj işlemini bekliyor. Fakat bunların dışında temelleri yeni atılanlar ve henüz kendine kaynak bulamamış olanlar da mevcut.
Örneğin TEI Genel Müdürü Prof. Dr. Mahmut Faruk Akşit, Milli Muharip Uçak için F-22’de kullanılan Pratt & Whitney F119 (F119-PW-100 varyantı) motoru ile aynı gücü üretebilecek, yani 35 bin pound itkiye sahip olacak bir motor geliştirebilecek seviyede olduklarını söyledi.
Fakat Akşit tarafından belirtilen motor için henüz bir kaynak aktarılmadı ve ekip kurulmadı. Zaten bu bahsettiğimiz kaynak da bir gecede aktarılabilecek bir şey değil. Öyle ki bu işi 50 yıldır yapan ABD’li şirketler bile yeni bir motor geliştirmeye kalktıklarında en az 2-3 milyar doları gözden çıkartıyor.
Türkiye özeline bakacak olursak, şu anda kamu ve özel şirketlerin motor yapabileceğini ve de yaptıklarını açık ve net bir şekilde görüyoruz. Fakat olası bir hava aracı için özel sipariş üzerine bir motor yapmak belirttiğimiz gibi 5-10 yıl gibi süreleri ve milyarlarca dolar kaynağı gerektiriyor.
Bu nedenle şu anda geliştirilen her projede yerli motor entegrasyonunun ilk günden yapılamıyor oluşunun sebebi hem zaman (TSK’nın acil ihtiyaçları) hem de maliyet açısından (Türkiye’nin ekonomik durumu) karşılanamıyor oluşu diyebiliriz. Ancak yapacak teknolojik seviyeye gelindiğini net bir şekilde görüyoruz.
Siz TEI tarafından üretilen yerli motorlar hakkında ne düşünüyorsunuz? Görüşlerinizi yorumlarda bizlerle paylaşmayı unutmayın!
{{user}} {{datetime}}
{{text}}