2019 yılının sonlarında patlak veren koronavirüs salgınından bu yana bilim insanları COVID-19 aşıları geliştirmek için büyük çaba sarf ediyor. İlaç şirketleri belki de şimdiye kadar görülmemiş bir şekilde aşı ve enfeksiyonun etkisini azaltacak ilaçları geliştirmek için yarışıyor.
Dünya Sağlık Örgütü’ne göre, 230’dan fazla aşı adayı var. Ülkemizde ise SinoVac ve BioNTech kullanımda. Ayrıca Sputnik V de ilerleyen haftalarda aşı takvimimizde yer alacak. 50 milyon doz Sputnik V yolda. Bu aşıların özelliklerini sizler için derledik…
Yeni COVID-19 testi: Ekipte Türk uzmanlar da var
COVID-19 aşıları: BioNTech ve Pfizer
Bilim insanları, COVID-19 aşılarını birkaç türde geliştiriyor. Sağlık Bakanlığı‘nın yayımladığı kaynağa göre bu türler, inaktif aşılar, atenüe aşılar, protein bazlı aşılar, viral vektör aşıları ve mRNA-DNA aşıları olmak üzere beşe ayrılıyor.
Örneğin, SinoVac inaktif aşı türünde. Sputnik V adenovirüs aşısı (viral vektör) iken Pfizer / BioNTech asışı mRNA teknolojisiyle geliştirildi.
İnaktif aşılar kısaca etkisiz virüs taşıyan aşılardır. Bu, geleneksel bir aşı yöntemidir. Son teknolojiyle geliştirilen mRNA aşıları, kendi başına güvenli bağışıklık yanıtı oluşturan protein üretmek için genetik olarak tasarlanmış RNA ve DNA parçacıkları kullanır. Adenovirüs aşılarında (viral vektör) ise virüsün RNA parçacıklarını taşıyan hastalığa sebep olmayan virüsler kullanıyorlar.
Şimdi mRNA aşı teknolojisiyle bilim insanlarının geliştirdiği BioNTech ve Pfizer aşısına göz atalım…
Alman şirketi BioNTech ile ABD merkezli Pfizer şirketleri BNT162b2 isimli COVID-19 aşısını geliştirdi. Çalışma, BioNTech-Pfizer aşısının semptomatik COVID-19 vakalarını tüm yaş gruplarında yüzde 94 oranında azalttığını ortaya koydu. Tek bir doz ise iki hafta sonra semptomatik enfeksiyonlara karşı korumada yüzde 57 etkili oldu.
Hakemli çalışmaya göre aşı, oldukça başarılı. İki dozdan sonra koronavirüse bağlı ciddi hastalıkları önlemede yüzde 92 etkili. İlk dozdan sonra ise yüzde 62 etkili olduğunu gösterdi.
Geliştiriciler aşıyı en az 4-6 hafta arayla 2 doz şeklinde öneriyor. Ancak son çalışmalara göre üçüncü doz daha iyi olabilir. Bu aşı, eksi 75 santigrat derecede muhafaza edilmesi gerekiyor. Aynı zamanda 2 – 8 santigrat derecede soğutulduğunda 5 günlük ömrü var.
Klinik faz 3 denemelerine göre BioNTech aşısı, koronavirüs enfeksiyonlarını önlemede yüzde 95 etki oranına sahip.
SinoVac COVID-19 aşısı ve özellikleri
Çin merkezli biyoteknoloji şirketinin geliştirdiği SinoVac aşısı ülkemizde kullanımda. Uzmanlar, iki doz şeklinde inaktif virüs taşıyan bu aşıyı veriyor. Vücudun bağışıklık sistemini ciddi bir hastalık yanıtı riski olmadan virüse maruz bırakmak için öldürülmüş viral partikülleri kullanarak çalışır.
Aşının etki oranı Türkiye’deki denemelere göre yüzde 90‘ın üzerinde. Ancak Brezilya’daki denemelere göre yüzde 50. Endonezya’daki verilere göre ise yüzde 65. Fakat farklı verilere karşın birçok ülke, aşının ağır COVID-19 enfeksiyonlarını önlemede başarılı olduğunu bildirdi.
2 ila 8 santigrat derece arasında muhafaza edilen SinoVac COVID-19 aşısının avantajı da burada. Zira, BioNTech aşısı her ne kadar daha etkili görünse de saklama koşullarının zorluğu, aşıyı bazı bölgelerden mahrum bırakıyor.
SinoVac COVID-19 aşısı şimdiye dek ciddi bir yan etki göstermedi.
Sputnik V aşısı Türkiye’ye geliyor
Gamaleya Araştırma Enstitüsünün geliştirdiği Sputnik V aşısı birçok ülkeyi şaşkına çevirmişti. Rusya Ağustos 2020’de söz konusu aşının faz 3 denemeleri başlamadan sınırlı kullanım onayı verdi.
Rusya’nın paylaştığı verilere göre Sputnik V, koronavirüs enfeksiyonlarını önlemede yüzde 95 etkili. Rus bilim insanları, aşı prototiplerinde yaygın nezle virüsleri işledi. Dozlarda farklı adenovirüs vektörü (rAd26 ve rAd5) seçtiler.
İki doz için aynı adenovirüsün kullanılması, vücudun vektöre karşı bir bağışıklık tepkisi geliştirmesine ve ikinci doz uygulandığında onu yok etmesine neden olabilir. İki farklı vektör bunun olasılığını azaltır. Adenovirüsleri vücudu kendisine bağışıklık tepkisi vermeye yönlendiren SARS-CoV-2 diken proteini ile birleştirdiler.
Çalışmaya ilişkin ara faz 3 verilerini araştırmacılar, Şubat 2021’de yayımladı. Ara sonuçlar, aşının semptomatik enfeksiyonu önlemede yüzde 91,6 etkili olduğunu gösterdi. Denemelerde ciddi bir yan etki ise görülmedi. Bildirilen yan etkilerin yaklaşık yüzde 94’ü çok hafif.
Bu aşı, susuz halde iken 2 ila 8 santigrat derecede muhafaza edilmesi gerekiyor. Sıvı haldeyken ise bu koşullar eksi 20 santigrat derece. Uzmanlar, 21 gün arayla iki doz şeklinde uyguluyor.
