Koronavirüs aşısı nedir? İşte kullanılan teknolojiler

Tüm dünyayı 2020 yılında teslim alan koronavirüs ya da daha doğru bir deyişle, bu virüsün neden olduğu Covid-19 hastalığı, hayatlarımızı hiç olmadığı kadar değiştirdi. Özellikle Almanya’da yaşayan Prof. Dr. Uğur Şahin ve eşi Dr. Özlem Türeci tarafından geliştirilen BioNTech koronavirüs aşısı, tüm dünyada öne çıkmış görünüyor.

Türkiye’de de Çin menşeli SinoVac koronavirüs aşısı, ilk önce Sağlık Bakanı Fahrettin Koca’ya ve Bilim Kurulu üyelerine vuruldu. Daha sonra Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan‘da aşı vuruldu ve zorunlu olmayan aşı için halkı aşı vurulmaya davet etti.

asasas

Koronavirüs aşısı için öne çıkan aşılar ve başarı oranları

Sizler için dünyada öne çıkmış önemli koronavirüs aşısı türlerinin etkilerini ve çalışma prensiplerini bir araya getirdik. Peki ama Rusya, Çin, ABD, Almanya ve İngiltere tarafından geliştirilen koronavirüs aşıları arasında nasıl farklar var?

Dosyamızda, son dönemde etkinlik oranı ile tartışılan Çin menşeli SinoVac aşısı için ortaya çıkan sonuçların aslında neyi ifade ettiğini de anlatmaya çalıştık.

BioNTech/Pfizer koronavirüs aşısı

Koronavirüs için ilk yapılan başarılı aşı çalışmalarından biri Almanya tarafından gerçekleştirildi. İlk zamanlar hangi şirketin geliştirdiğini bilmediğimiz bu aşı için eski ABD Başkanı Donald Trump bile devreye girmiş ve aşının ABD’ye satılmasını istemişti. O dönemde Almanya bu teklifi sert bir şekilde geri çevirdi.

asasa

Ancak bu aşı bugün göğsümüzü kabartan BioNTech aşısı değildi. Bugün halen faz 3 çalışmaları devam eden, CureVac firması, aslında ilk başarılı mRNA aşısını geliştiren firmaydı.

Daha sonradan sahiplerinin Türk kökenli olduğunu öğrendiğimiz BioNTech firması ön plana çıktı. Prof. Dr. Uğur Şahin ve Özlem Türeci, ilaç devlerine göre çok daha küçük bir laboratuvarda, BioNTech aşısını geliştirdi.

Dünyanın en büyük ilaç şirketlerinden biri olan Pfizer ile BioNTech‘in yolları ilk defa 2018 yılında grip aşısı geliştirmek için kesişti. İki firma arasında ortaya çıkan bu birliktelik, koronavirüs aşısı geliştirmek için de iki şirketin beraber hareket etmesini sağladı. Aşı için ilk çalışmalar 2020 Ocak ayında yani tam bir yıl önce, Çin’de koronavirüs vakaları artmaya başlayınca başladı.

Peki ama ABD, İngiltere ve Avrupa Birliği (AB)’nden ilk onay alan aşı olan BioNTech aşısı nasıl özelliklere sahip?

BioNTech aşısı başta olmak üzere mRNA aşısı nedir, nasıl çalışır?

Son olarak Time kapağına da çıkan iki Türk bilim insanı Uğur Şahin ve Özlem Türeci tarafından geliştirilen ilk başarılı koronavirüs aşısı, aşı teknolojisinde ilk defa denenen mRNA teknolojisiyle üretildi.

Aslında bu teknolojiyle üretilmiş ilaçlar olmasına karşın, şimdiye kadar kullanılan aşı teknolojilerine göre çok farklı bir çalışma prensibi var.

asasas

Peki ama BioNTech tarafından geliştirilen mRNA aşısı nedir, nasıl çalışır? Hem BioNTech hem de ABD’de geliştirilen Moderna, mRNA aşı teknolojisini kullanıyor. Ancak bu teknoloji yeni değil ve ilk defa 1990 yılında denenmeye başladı.

İlk zamanlar fareler üzerinde denenen teknoloji, farelerde aşı inflamasyon yani bağışıklık sisteminin fazla çalışmasına ve farelerin ölümlerine neden olmuştu.

BioNTech araştırmacısı Drew Weismann ve Katalin Karikó tarafından 2010 yılında alınan bir patent ile birlikte, mRNA aşıları nedeniyle bağışıklık sistemini fazla çalıştırılmasının da önüne geçildi. Bunu sağlamak için üretilen sentetik RNA, özel bir yağ tabakasıyla kaplandı. Bu özel tabaka bağışıklık ssiteminin aşırı tepki vermesini de önleyecek yapıda.

Aslında bugün BioNTech başarısını konuşmamızın sebebi de bu teknolojiden kaynaklanıyor. Geleneksel aşılara göre çok daha kısa sürede üretilebilen mRNA aşıları, virüsün protein üretmek için kullandığı RNA’nın sentetik bir versiyonunu üretiyor.

Bu sentetik RNA, bağışıklı sistemini kandırarak, koronavirüs genetik kodunun karşısında vücudun bağışıklık kazanmasını sağlıyor.

BioNTech aşısı ve başarı oranı

Son yapılan mutasyonlu virüs denemeleri de BioNTech aşısısının başarısını tescilledi. İngiltere ve Güney Afrika dışında, dünyada görülen 16 değişik koronavirüs mutasyonuna karşı da BioNTech aşısı başarı göstermiş durumda.

BioNTech aşısı, faz 3 ön çalışmalarını tamalayan üç aşıdan biri. Diğer bazı Avrupa ve ABD kaynaklı aşılar üçüncü faz çalışmalarına devam etmelerine rağmen, bir çok gelişmiş ülke bu aşılar için ön siparişlerini vermiş durumda.

saasa

Faz 3 çalışmaları, aşının uzun zamanlı etkilerini de içeriyor olsa da, DSÖ (Dünya Sağlık Örgütü) koronavirüs salgını için faz 3 aşamasında yüksek sayıda denekte aşının denemesini ve acil kullanım izni alması için yüzde 50 etki göstermesini yeterli buluyor. BioNTech aşısı ise iki dozda yüzde 95 etki gösteriyor ve bağışıklık sağlıyor.

Ancak mRNA aşılarının başarı oranları yüksek olsa da, saklama koşulları anlamında diğer aşılara göre dezavantajlı konumdalar. BioNTech aşısı -70 derece, Moderna aşısı ise -20 derecede bozulmadan saklanabiliyor. BioNTech aşısı 21 gün arayla iki doz halinde uygulanıyor. Moderna aşısı için uygulanan iki doz ise 28 gün arayla uygulanıyor.

Aşı dozlarının bu kadar uzun süreyle vurulması ise, ilk doz sonrası vücudun antikor üretme süresinden kaynaklanıyor. Bağışıklık sisteminin etkin antikor sayısını arttırmak için ikinci doz yapılıyor ve daha kalıcı bir koruma sağlanması planlanıyor.

mRNA aşı fiyatları ise şu şekilde:

–  BioNTech aşısı fiyatı doz başına 19,5 dolar, iki dozda ise 39 dolar şeklinde.

– Moderna aşısı ise doz başına 25-37 dolar gibi bir aralıkta. İki doz şeklinde uygulanan aşı 50-74 dolar fiyata sahip.

Moderna aşısı da, yüzde 90 üzerinde bir başarı oranına sahip. Şu an için hem Moderna hem de BioNTech aşısı birçok ülke tarafından sipariş edilmiş durumda.

Hatta Kanada,verdiği ön siparişlerle her vatandaşına 10 aşı yapabilecek aşı kapasitesine ulaştı. Hindistan ise 2 milyar 200 doz ile en çok aşı siparişi veren ülke durumunda. Tabii ki sipariş edilen bu aşıların henüz tamamı faz 3 çalışmalarını tamamlamış değil.

Aşının yan etkileri ise, baş ağrısı, yorgunluk, titreme, ateş, mide bulantısı, kas ve eklem ağrısı olduğu firma tarafından açıklanmıştı. Diğer koronavirüs aşılarının da benzer yan etkileri olduğunu hatırlatalım.