Orman yangınları: İklim mi, sabotaj mı?

Özellikle Akdeniz iklimi gibi sıcaklığın yaz aylarında oldukça yüksek olduğu bölgelerde orman yangınları kaçınılmaz bir fenomen. Bu, aslında her yıl tekrarlanan bir durum. Ancak son yıllarda küresel ısınmanın ve iklim değişikliğinin hızlanmasıyla yangınlarda da artış olduğu kesin.

ABD’de, Avustralya’da hatta burnumuzun dibindeki Yunanistan’da yahut diğer Akdeniz ülkelerinde de yaz aylarında yangınların arttığını görüyoruz. Bununla birlikte, ülkemizdeki özellikle tatil bölgelerinde çıkan yangınlara ilişkin sıklıkla “sabotaj” iddiası gündeme geliyor. Ancak bunu düşünmeden önce insan kaynaklı yangın nedenlerinin oldukça fazla olduğunu belirtmekte fayda var: sigara izmaritleri, cam kırıkları, anız yakma, mangal vb… Ancak yangınların bilinmeyen nedenlerinin dışında önemli bir nedeni de iklim. Elbette bu, bilim insanlarının ifadesi.

Sizler için orman yangınlarının nedenlerini ve iklimle ilişkisini çeşitli kaynaklardan derleyerek yazdık.

Türkiye’nin orman yangını söndürmede kullandığı teknolojiler

Son günlerde gündemde olan orman yangını haberlerini takip ederken meraklılar için söndürmede kullanılan teknolojilerden bahsettik.

Orman yangınları ve iklim ilişkisi

Yangınlar denilince Türkiye’de akla gelen ilk akademisyenlerden biri Prof. Dr. Çağatay Tavşanoğlu. Hacettepe Üniversitesi Biyoloji bölümü Ekoloji anabilim dalında yangın ekolojisi üzerine çalışmalarını yürüten Tavşanoğlu, yangınların nedenlerine ilişkin görüşlerini Twitter’da açıklıyor.

Son günlerde ülkemizi kasıp kavuran orman yangınları hakkında Prof. Dr. Tavşanoğlu şu şekilde açıklama yaptı: “Öncelikle halk arasında yaygın şekilde kabul gören ancak herhangi bir kanıta dayanmayan ve gerçekçi olmayan, ‘otel için yakıldı‘ ya da ‘terör eylemi‘ gibi ifadeleri eleyelim. Münferit durumlar olabilir ancak bugünlerdeki peşisıra gelen yangınlar bunlarla açıklanamaz.

Yangınların sebeplerini anlayabilmek için Akdeniz ekosistemlerinin yangınla olan ilişkisini insan etkisinden bağımsız olarak irdelemek gerekir. Buradaki bitki toplulukları (Kızılçam ormanı, makilikler) yüksek derecede yanıcı özelliğe sahiptir. Akdeniz ormanları ve çalılıkları yüksek yanıcılığa sahip olmaları nedeniyle, modern insan daha ortaya çıkmamışken bile doğal yangınlara maruz kalmaktaydı. Halen orman yangınlarının bir kısmının doğal sebeplerden (özellikle yıldırım) ortaya çıktığını unutmamak gerekir.”

Tweetinin devamında ise Tavşanoğlu, şöyle devam etti: “Milyonlarca yıl boyunca yangınla haşır neşir olan Akdeniz bitkileri, yangınla başa çıkmalarını sağlayan ve yangın sayesinde üreyip çoğalabilmelerine olanak tanıyan çeşitli özellikler evrimleştirmişlerdir. Akdeniz bitkileri yangından sonra popülasyonlarını yenileme kapasitesine sahiptir. Dolayısıyla, Akdeniz orman ve çalılıklarında yangından sonra ekosistem ortadan kalkmaz, aksine biyolojik çeşitlilikte artış olur.”

Yangınlar neden zor söndürülüyor?

Ardından Prof. Dr. Tavşanoğlu, yangınların yayılması ve söndürülememe nedenlerine değindi: “Bugün karşılaştığımız yangınların bazılarının (örneğin, Manavgat yangını), bu kadar yayılmasının ve söndürülememesinin sebeplerinden birisi yüksek sıcaklıklar, düşük nem koşulları ve hızlı esen kuru rüzgarlardır.

Daha çok yangının çıkmasının bir olası sebebi de son yıllarda orman içlerinde insan faaliyeti için verilen izinlerin geçmişe göre çok artması olabilir. Bu durum, doğal alanlar ile insan kullanımı alanlarının kesişme noktalarını artırarak yangın çıkma riskini büyütmekte.

Benzer şekilde, turizm faaliyetlerinin artması da insan kaynaklı yangınların sayısında ciddi bir artışa neden olmakta. Bu durum, yüksek sıcaklıklarla birleştiğinde, yangınların bazılarının çabucak söndürülememesine neden olmakta ve büyük yangınlar oluşmakta.”

Yangın haritaları nelere işaret ediyor?

ETH Zürih‘te doktora yapan İsmail Bekar, yangın ekolojisi üzerine çalışmalarını sürdürüyor. Twitter’da sıklıkla alanına ilişkin paylaşımlar yapmayı da ihmal etmiyor. Türkiye’deki orman yangınlarının üzerine Bekar, çeşitli açıklamalarda bulundu.

Sabotaj iddialarına yönelik Bekar, şu şekilde konuya açıklık getirdi: “Tesadüfen denilen yangınlar zaten insan kaynaklı olması muhtemel yangınlardır. Mangal, elektrik telleri, otoyollardan geçen arabalar, cam parçaları, sigara izmaritleri. Yangın çıkması için o kadar çok sebep var ki. Her şeyi komplo teorisine bağlamayın.”

Bir başka Twitter gönderisinde ise İsmail Bekar, “Dünyada son 24 saatte çıkan yangınların haritası. Noktanın kırmızı olması o bölgede bir yangın varlığını gösteriyor. İlk fotoğraf tüm dünyayı gösterirken ikinci fotoğrafta Akdeniz havzası ülkelerine odaklandım.” dedi.

İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesinden Prof. Dr. Doğanay Tolunay, orman yangınları hakkında görüşlerini belirtti. Twitter’daki bir paylaşımında, “Orman yangınlarının yüzde 89’u insan kaynaklıdır. Son 10 yılda nedeni bilinmeyen yangın sayılarında artış olmuştur. Bu durum yangın çıkış nedeninin delillerle ispatlanmasının oldukça zor olmasından kaynaklanmaktadır.” dedi.

Ardından kaza ve ihmal kaynaklı yangın nedenlerini Prof. Dr. Tolunay şöyle açıkladı: “Anız, sigara, piknik, enerji tesisleri, piknik ihmal-kaza nedenli yangınların başlıca nedenidir. Kasıtlı olarak çıkarılan yangınlarda kundaklama ön plana çıkmaktadır. Terör amaçlı çıkarılan yangınlar ise yıllık ortalama 9 (sayısı) kadardır.”

Sonuç olarak, Akdeniz bölgesindeki yangınlar için sabotaj ya da kesinlikle iklim diyemeyiz. Ancak veriler iklimin çok büyük bir etken olduğunu ortaya koyuyor. Yangınlardan iklimi soyutlayarak bir karara varmak oldukça yanlış olur. İlerleyen zamanlarda yangınların sebebine ilişkin belki de nihai bulgular çıkar.

Aşağıdaki video NASA’nın paylaştığı küresel yangın haritası. Bu haritaya dayanarak yangınların yıldan yıla nasıl bir değişiklik gösterdiğini görebilirsiniz.